Σκοπός

Απ' το 2017, σκοπός αυτού του blog είναι η γνωστοποίηση του λιμπερταριανισμού (libertarianism) στο ελληνόφωνο κοινό.  

Δεν χρηματοδοτείται από πουθενά, αν και δεν θα μάς πείραζε να βρεθεί ένας κατάλληλος χορηγός.

Είναι πόνημα αγάπης για τις ιδέες και για τους ανθρώπους που θα ωφεληθούν κάποτε απ' αυτές.

Τι είναι ο λιμπερταριανισμός;

Είναι μια θεωρία δικαίου προερχόμενη απ' την παράδοση του κλασικού φιλελευθερισμού.

"Θεωρία δικαίου" σημαίνει ένα μικρό πλαίσιο αρχών με το οποίο αποφαινόμαστε, λογικά, τι είναι δίκαιο ή άδικο στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις.

Το δίκαιο είναι υποσύνολο της ηθικής.  Η ηθική διαχειρίζεται τον βίο.  Το δίκαιο, την βία.  

Κάποιοι το θεωρούν ανήθικο ο Α να καπνίζει ή να τεμπελιάζει, αλλά αυτά δεν είναι αδικήματα, εφόσον ο Α δεν παραβιάζει τα δικαιώματα του Β.  Τον ανήθικο απλά τον κατακρίνεις, ενώ αυτός που καταπατά δικαιώματα αντιμετωπίζεται με βία.

Τι δεν είναι

Δεν είναι ηθική φιλοσοφία, ούτε θρησκεία.  Όποιος ψάχνει το νόημα της ζωής, την συνταγή της ευτυχίας, έναν καλό γκουρού, κλπ., δεν θα το βρει εδώ.

Κάποιοι αυτό το παρουσιάζουν σαν μειονέκτημα και υπόσχονται κάποιο πακέτο που τα έχει όλα, από επιστημολογία και αισθητική μέχρι τόνωση της αυτοεκτίμησης.  Να προσέχετε τα cults.

Τι λέει ο λιμπερταριανισμός;

Βασικά ένα πράγμα, και τα υπόλοιπα έπονται. 
Θα το πω με διάφορους τρόπους, να δούμε ποιος θα "κουμπώσει":

• Είσαι ιδιοκτήτης του εαυτού σου.  
• Είσαι αυτεξούσιος.  
• Έχεις αυτοκτησία.
• Δεν είσαι εργαλείο στην υπηρεσία των άλλων.
• Η ζωή σου αποσκοπεί στην ικανοποίηση των δικών σου αξιών.

Αυτή είναι η αρχή της αυτοκτησίας ή αυτοκυριαρχίας ή αυτοδιάθεσης (self-ownership ή self-sovereignty).  Όλα αυτά λένε το ίδιο πράγμα.

Η κύρια αξία του λιμπερταριανισμού είναι η ελευθερία, με την έννοια της απουσίας εμποδίων.  Και δη τεχνητών εμποδίων, απ' αυτά που μπορούμε ν' αποφύγουμε με τους κατάλληλους θεσμούς, καθώς τα φυσικά εμπόδια (πχ βαρύτητα) δεν αποφεύγονται.

Ελευθερία να κάνεις τι;  Ό,τι θέλεις!  Να επιδιώκεις τις αξίες σου.

Πώς γίνεται αυτό;  Μα αλληλεπιδρώντας με το σύμπαν.  Δεν υπάρχει και τίποτ' άλλο να κάνεις!  Την ελευθερία την χρειάζεσαι ώστε να μην σ' εμποδίζουν να χρησιμοποιείς το σώμα σου και τα πράγματα γύρω σου προς εξυπηρέτηση των αξιών σου.

Το πρόβλημα της ελευθερίας

Εδώ εμφανίζεται το πρόβλημα:  Πώς γίνεται να είμαστε όλοι ελεύθεροι;  Αν υπάρχει μια πέτρα που εγώ θέλω να την κάνω άγαλμα κι εσύ μυλόπετρα, πώς γίνεται να επιδιώξουμε και οι δύο τις αξίες μας ανεμπόδιστοι;  (Ακόμα κι αν υπάρχουν άπειρες πέτρες, αυτή η πέτρα παραμένει μοναδική.)  Και μόνο που υπάρχω, σε εμποδίζω να τοποθετήσεις το σώμα σου στον χώρο που καταλαμβάνω με το δικό μου.  

Δεν γίνεται να είμαστε και οι δύο απόλυτα ελεύθεροι, δηλαδή ν' απολαμβάνουμε την "φυσική ελευθερία" του Hobbes, όπου μάς περιορίζουν μονάχα οι νόμοι της Φυσικής.  Και αφού αυτό δεν γίνεται, δεν μπορεί να είναι το ζητούμενο καμίας θεωρίας.   (Ο Καντ έλεγε "ought implies can", δηλαδή αν κάτι είναι αδύνατον δεν μπορεί να είναι δέον.)

Ο λιμπερταριανισμός δίνει μια πρακτική, λογική και δοκιμασμένη λύση: Την ατομική ιδιοκτησία.  Ιδιοκτησία απόλυτη,  κυριαρχική, όχι ψευτο-ιδιοκτησία σαν αυτήν που έχουμε σήμερα, που χρειάζεσαι την άδεια του Κράτους για να χτίσεις στο οικόπεδό "σου" και για να πουλήσεις κάτι στο μαγαζί "σου".  Απόλυτη ιδιοκτησία σημαίνει να είσαι, εντός της περιουσίας σου, "κράτος εν κράτει".  Ελεύθερος κι απρόσκοπτος.  Αναγκαστικά, θα βρίσκεις εμπόδιο εκεί που αρχίζει η ιδιοκτησία των άλλων, αλλά και η δική σου ιδιοκτησία θέτει τα ίδια όρια σ΄αυτούς.

Κάποιοι αναρχοσοσιαλιστές λένε ότι η ιδιοκτησία είναι κλοπή, αφού η ιδιοκτησία του ενός προφανώς περιορίζει τον άλλον.  Μόνο που η κοινοκτησία (το αντίθετο της ιδιοκτησίας) δεν λύνει το πρόβλημα της ελευθερίας, αλλά το κάνει χειρότερο.  Αν χρειάζεσαι την άδεια όλης της κοινότητας για να κάνεις αυτό που θέλεις με την πέτρα, πώς μπορείς να θεωρηθείς ελεύθερος να κάνεις αυτά που θέλεις;  Βασικά, λένε ότι αφού δεν γίνεται να έχουμε όλοι απόλυτη ελευθερία, να μην έχει κανείς καθόλου ελευθερία.  Να πρέπει ο καθένας να ζητάει άδεια, για τα πάντα, απ' τους πάντες.  Αυτό δεν είναι μόνο πρακτικά αλλά και λογικά αδύνατον.  Πρώτον, πάσχει στον ορισμό του, αφού δεν είναι σαφές ποιους πρέπει να ρωτήσω.  Το χωριό μου;  Την πόλη μου;  Την Γη;  Τους εξωγήινους που ίσως κάποτε έρθουν;  Δεύτερον, δεν λύνει το πρόβλημα, αφού το πρόβλημα προϋποθέτει ότι τουλάχιστον εγώ κι εσύ έχουμε συγκρουόμενες επιθυμίες για την πέτρα, οπότε αποκλείεται να πάρω την άδειά σου κι εσύ την δική μου.  Κάποιοι πάντα θα διαφωνούν.  Αν υποθέσουμε συμφωνία στα πάντα, υποθέτουμε ότι το πρόβλημα εξαφανίζεται, αλλά δεν το λύνουμε.

Η ιδιοκτησία εξασφαλίζει στον καθένα μια σφαίρα, έστω, ελευθερίας.  Αφού δεν γίνεται να είναι όλα ολωνών, ας είναι τουλάχιστον κάποια πράγματα του καθενός.  Αφού δεν γίνεται να είμαστε όλοι απόλυτα ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι θέλουμε με ολόκληρο το σύμπαν, ας είμαστε τουλάχιστον ελεύθεροι εντός ενός τμήματος.  Και δεν εννοώ γεωγραφικού τμήματος.  Η ιδιοκτησία του καθενός περιλαμβάνει ακίνητα και κινητά πράγματα απ' τα οποία δικαιούται να αποκλείει τους άλλους.

Δεν υπάρχει άλλη λύση, εκτός αν κάποιος φαντάζεται πως μόνο αυτός θα είναι ελεύθερος και κανένας άλλος.  Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε κανείς άλλος να μην έχει λόγο ούτε καν στο σώμα του, αφού ακόμα κι αυτό θα περιόριζε τον μοναδικό προνομιούχο, που πιθανότατα θα ήθελε να ικανοποιήσει κάποιες αξίες του χρησιμοποιώντας τα σώματα των άλλων.  (Δεν θέλει και πολλή φαντασία.)

Επομένως, λογικά, δεν υπάρχει μέση λύση.  Ακόμα και 2 απόλυτα ελεύθεροι άνθρωποι είναι αντίφαση.  Ή 1 απόλυτα ελεύθερος και οι άλλοι σκλάβοι, ή κανένας απόλυτα ελεύθερος και θεσπίζουμε ατομική ιδιοκτησία κι αυτοκτησία.  Αυτές είναι οι λογικές δυνατότητες.

Ο λιμπερταριανισμός υποστηρίζει την δεύτερη λύση.  Όλοι ελεύθεροι εντός της ιδιοκτησίας τους.  Κανένας απόλυτα ελεύθερος.

Αυτή η ελευθερία φτάνει και περισσεύει.  Κανέναν εχέφρονα δεν έχω δει που να έχει ανάγκη ολόκληρο το σύμπαν (ή την Γη έστω) για να πετύχει αυτά που θέλει.

Ποια είναι η ιδιοκτησία του καθενός;

Είδαμε ότι, με την ατομική ιδιοκτησία, λύνεται το πρόβλημα της ελευθερίας.  Βρήκαμε ποια ελευθερία μπορούμε να έχουμε: Την ελευθερία να έχουμε απόλυτη ιδιοκτησία και αυτοκτησία.  Δύο απόλυτα ελεύθεροι άνθρωποι είναι αντίφαση, αλλά δύο (και περισσότεροι) ιδιοκτήτες περιουσιών είναι κάτι απολύτως εφικτό.

Προκύπτει, όμως, ένα παράγωγο πρόβλημα:  Πώς αποφασίζουμε ποιανού είναι το κάθε τι;

Εδώ υπεισέρχεται η ιδιοκτησιακή θεωρία του λιμπερταριανισμού, πού λέει πώς αποκτάται ιδιοκτησιακός τίτλος, δηλαδή αποκλειστικό δικαίωμα, σε κάτι.

Αν εγώ κι εσύ βρούμε την πέτρα ανέπαφη, στην φυσική της κατάσταση, κανείς μας δεν έχει κάτι παραπάνω να επιδείξει.  Και οι δύο έχουμε την ίδια σχέση με την πέτρα, δηλαδή καμία σχέση, απλώς την θέλουμε.  Ο ένας μπορεί να πει "την θέλησα πρώτος".  Ο άλλος "την είδα πρώτος".  Ο ένας "την θέλω περισσότερο από εσένα", ο άλλος "την χρειάζομαι περισσότερο".  Όλα αυτά είναι υποκειμενικές δηλώσεις του καθενός.  Χρειαζόμαστε αναφορά σε αντικειμενικά γεγονότα.

Το αντικειμενικό γεγονός που γεννά τον τίτλο ιδιοκτησίας σε πράγματα προηγουμένως άκτητα είναι η αξιοποίησή τους από κάποιον για την τέλεση κάποιου σκοπού.  Ο μετασχηματισμός τους από απλό μέρος της φύσης σε κάτι χρήσιμο για κάποιον.  Αυτό λέγεται "οικειοποίηση" (homesteading).   

Ας πούμε, αν σμιλεύσω πρώτος το άγαλμα, η πέτρα (που πλέον είναι άγαλμα) θα μού ανήκει.  Κανείς άλλος δεν θα έχει κάτι παραπάνω να επιδείξει.  Η δική μου ιστορική πράξη θα με διαχωρίζει απ' όλους τους άλλους που θα την διεκδικήσουν.

Αν, αφότου έχω μετασχηματίσει την πέτρα, την αρπάξεις, θα αρπάξεις τον καρπό του κόπου μου, του σώματός μου, της ενέργειάς μου.  Αυτά που οικειοποιούμαι είναι σαν προέκταση του εαυτού μου.  "Property", άλλωστε, σημαίνει περιουσία αλλά σημαίνει και ιδιότητα.  Το άγαλμα είναι περιουσία μου, αλλά είναι και κάτι που με χαρακτηρίζει, είναι μέρος του εαυτού μου.  Θα αρπάξεις το μέσο που χρησιμοποιούσα για τις αξίες μου, δηλαδή θα μού στερήσεις την μοναδική ελευθερία που μπορούσαμε να έχουμε και οι δύο: αυτήν εντός της περιουσίας του καθενός.  Ο σεβασμός της ιδιοκτησίας είναι συνώνυμος με τον σεβασμό της αυτοκτησίας του ιδιοκτήτη.  Αν φτιάχνω πράγματα και τα αρπάς ατιμώρητος, πρακτικά δεν διαφέρω από σκλάβος σου, αφού πλέον υπηρετώ τις δικές σου αξίες και όχι τις δικές μου.

Αφότου ο τίτλος έχει δημιουργηθεί, μπορεί να μεταβιβαστεί.  Αν δεν μπορούσε, δεν θα ήταν απόλυτη η ιδιοκτησία μου.  Θα υπήρχε κάτι που θα μού απαγορευόταν να κάνω μ' αυτήν, παρόλο που δεν παραβιάζει την περιουσία κανενός άλλου.  Αρκεί, φυσικά, να θέλω να την μεταβιβάσω, και να θέλει και ο παραλήπτης να την παραλάβει.  Διαφορετικά κάποιου οι αξίες δεν θα υπηρετούνταν από την μεταφορά, αν γινόταν με το ζόρι.  Επομένως, ο δεύτερος τρόπος απόκτησης περιουσίας (μετά το homesteading) είναι με μεταβίβαση, που μπορεί να είναι δωρεά, κληρονομιά, ή (συνηθέστερα) ανταλλαγή.

Οπότε, τα πάντα είναι άκτητα, μέχρι να αξιοποιηθούν, και τότε γεννάται ο τίτλος ιδιοκτησίας που περνάει από χέρι σε χέρι.  Αν ο τίτλος κάπου χαθεί, πχ επειδή κάποιος πέθανε και δεν μεταβίβασε τον τίτλο σε κανέναν, ή αν το αντικείμενο χάθηκε ή κλάπηκε και δεν μπορεί πια να εξακριβωθεί ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης, τότε το αντικείμενο ξαναγίνεται άκτητο και διαθέσιμο προς οικειοποίηση.

Η Αρχή Μη Επίθεσης (ΑΜΕ)

Η ΑΜΕ δεν λέει τίποτα παραπάνω απ' το ότι τα δικαιώματα προασπίζονται με την βία.  Αυτό δεν αφορά αποκλειστικά τον λιμπερταριανισμό.  Τέτοια είναι η φύση των δικαιωμάτων.  (Θυμηθείτε τι είπαμε:  Το δίκαιο είναι η διαχείριση της βίας.)  

Η ΑΜΕ λέει απλώς ότι επιτρέπεται η αμυντική βία κατά όποιου διαπράξει ή απειλήσει να διαπράξει επίθεση.

Ο Ρόθμπαρντ την διατύπωσε ως εξής:  "No one may threaten or commit violence ('aggress') against another man's person or property. Violence may be employed only against the man who commits such violence; that is, only defensively against the aggressive violence of another. In short, no violence may be employed against a nonaggressor." [War, Peace, and the State (1963)]

Η ουσία, βεβαίως, δεν έγκειται στο ότι επιτρέπεται η αμυντική βία, αλλά στο τι συνιστά επίθεση (aggression).  Αυτό καθορίζεται από την ιδιοκτησιακή θεωρία και από την θεωρία συμβολαίων του λιμπερταριανισμού.  Την πρώτη την περιέγραψα ήδη, την δεύτερη δεν θα την αναλύσω εδώ.

Παρατηρήστε ότι μιλάμε για φυσική, κανονική βία.  Όχι λεκτική ή ψυχολογική "βία".  Και όχι για πρόκληση βλάβης γενικώς και αορίστως.  Πχ, βλάβη μπορεί να προκαλέσει μία αρνητική κριτική σε ένα εστιατόριο.  Ο όρος "βλάβη" είναι υπερβολικά διασταλτικός.  Το αναφέρω επειδή κυκλοφορεί και μια άλλη αρχή, η αρχή της μη βλάβης του J.S. Mill.  H AME λέει κάτι πολύ πιο συγκεκριμένο.

Παρατηρήστε επίσης ότι η ΑΜΕ δεν λέει "Επιτρέπεται να σε βαρέσω αν με βαρέσεις."  Λέει ότι επιτρέπεται να ασκηθεί βία (απρόσωπα) κατά αυτού που επιτέθηκε σε κάποιον.  Αυτό σημαίνει πως επιτρέπεται να αναπτυχθεί ένα δίκτυο προστασίας.  Αν ο Α επιτεθεί στον Β, μπορεί τον Α να τον αντιμετωπίσει ο Β μόνος του ή με την βοήθεια του Γ και του Δ.  Ο Γ και ο Δ έχουν το δικαίωμα, βάσει της ΑΜΕ, να ασκήσουν αμυντική βία στον Α για λογαριασμό του Β.  Στον λιμπερταριανισμό το αγαθό της προστασίας και της δικαιοσύνης μπορούν να το παράγουν ιδιωτικές προστατευτικές εταιρείες και ιδιωτικά δικαστήρια, όπως κάθε άλλο αγαθό στην αγορά.

Αυτό έχει μεγάλη πρακτική σημασία, γιατί κανένα δικαίωμα δεν έχει αξία αν δεν το προασπίζεται κάποια σοβαρή δύναμη, δηλαδή η δύναμη ενός σημαντικού μέρους της κοινωνίας.  Αν υπάρχουν μόνο δύο άνθρωποι στον κόσμο, μπορούν να υποσχεθούν ότι δεν θα σκοτώσει ο ένας τον άλλον, αλλά κανείς απ' τους δύο δεν θα μπορεί να κοιμηθεί ήσυχος.  Θα προτιμούσαν και οι δύο να υπάρχει κάποιος 3ος (και 4ος και 5ος) που να επιβλέπει την τήρηση της συμφωνίας.  Τα δικαιώματα συνάπτονται μεταξύ δύο, αλλά τα προασπίζονται πολλοί.  Είναι θεσμοί.  Όσο περισσότεροι τα αναγνωρίζουν, δηλαδή όσο πιο διαδεδομένοι είναι οι θεσμοί, τόσο μεγαλύτερη πρακτική αξία έχουν τα δικαιώματα.